امام رضا (ع) در روايتي به «ريان بن شبيب» فرموده است كه در شادي ما، شاد باش و در اندوه ما، اندوهگين باش كه اين كار بهشت را تضمين مي‌كند.

شيعه و پيروي واقعي ائمه اطهار (ع) هرگز در عزا و خاموشي آن ستارگان درخشان بي‌تفاوت نبوده و چه اشك‌ها كه در سوگ آنان بر گونه جاري ساخته‌اند.
در ادامه ۴۰ حديث از احاديث اهل‌بيت (ع) كه به عزاداري، به‌ويژه عزاداري سيد و سالار شهيدان مي‌پردازد را مرور مي‌كنيم.

* آتش عشق حسينى

قال رسول الله (ص): ان لقتل الحسين (ع) حرارة فى قلوب المؤمنين لا تبرد ابدا.
پيامبراكرم (ص) فرمود: براى شهادت حسين (ع)، حرارت و گرمايى در دل‌هاى مؤمنان است كه هرگز سرد و خاموش نمى‏شود. (جامع احاديث الشيعه، ج ۱۲، ص۵۵۶)

* عاشورا، روز غم

قال الرضا (ع): من كان يوم عاشورا يوم مصيبته و حزنه و بكائه جعل الله عزوجل يوم القيامة يوم فرحه و سروره.
امام رضا (ع) فرمود: هر كس كه عاشورا، روز مصيبت و اندوه و گريه‏اش باشد، خداوند روز قيامت را براى او روز شادى و سرور قرار مى‏دهد. (بحارالانوار، ج ۴۴، ص۲۸۴)
* محرم، ماه سوگوارى
قال الرضا (ع): كان ابى اذا دخل شهر المحرم لا يرى ضاحكا و كانت الكابة تغلب عليه حتى يمضى منه عشرة ايام، فاذا كان اليوم العاشر كان ذلك اليوم يوم مصيبته و حزنه و بكائه…
امام رضا (ع) فرمود: هر گاه ماه محرم فرا مى‏رسيد، پدرم (موسى بن‏ جعفر) ديگر خندان ديده نمى‏شد و غم و افسردگى بر او غلبه مى‏يافت تا آن كه ده روز از محرم مى‏گذشت، روز دهم محرم كه مى‏شد، آن روز، روز مصيبت و اندوه و گريه پدرم بود. (امالى صدوق، ص ۱۱۱)

* ديده‏هاى خندان

قال رسول الله (ص): يا فاطمة! كل عين باكية يوم القيامة الا عين بكت على مصاب الحسين فانها ضاحكة مستبشرة بنعيم الجنة.
پيامبراكرم (ص) فرمود: فاطمه جان! روز قيامت هر چشمى گريان است، مگر چشمى كه در مصيبت و عزاى حسين گريسته باشد، كه آن چشم در قيامت خندان است و به نعمتهاى بهشتى مژده داده مى‏شود. (بحارالانوار،ج ۴۴، ص۲۹۳)

* سالگرد سوگ حسين (ع)

عن الصادق (ع): نيح على الحسين بن على سنة فى كل يوم و ليلة و ثلاث سنين من اليوم الذى اصيب فيه.
حضرت صادق (ع) فرمود: يك سال تمام، هر شب و روز بر حسين بن على (ع) نوحه‌خوانى شد و سه سال، در روز شهادتش سوگوارى برپا گشت. (بحارالانوار،ج ۷۹، ص۱۰۲)

* وقف براي عزادارى

قال الصادق (ع): قال لى ابى: يا جعفر! اوقف لى من منالى كذا و كذا النوادب تندبنى عشر سنين بمنى ايام منى.
امام صادق (ع) مى‏فرمايد: پدرم امام باقر(ع) به من فرمود: اى جعفر! از مال خودم فلان مقدار وقف نوحه‌خوانان كن كه به مدت ده سال در «منا» در ايام حج، بر من نوحه‌خوانى و سوگوارى كنند. (بحارالانوار، ج ۴۶، ص۲۲۰)

* نوحه‌خوانى سنتى

عن ابى هارون المكفوف قال: دخلت على ابى عبد الله (ع) فقال لى: انشدنى، فأنشدته فقال: لا، كما تنشدون و كما ترثيه عند قبره…
ابوهارون مكفوف مى‏گويد: خدمت حضرت صادق (ع) رسيدم. امام به من فرمود: «برايم شعر بخوان». پس برايش اشعارى خواندم. فرمود: اينطور نه، همان طور كه (براى خودتان) شعر خوانى مى‏كنيد و همانگونه كه نزد قبر حضرت سيد الشهداء مرثيه مى‏خوانى. (بحارالانوار، ج ۴۴، ص۲۸۷)
* پاداش شعر گفتن براى حسين (ع)
قال الصادق (ع): ما من احد قال فى الحسين شعرا فبكى و ابكى به الا اوجب الله له الجنة و غفر له.
امام صادق (ع) به جعفر بن عفان فرمود: هيچ كس نيست كه درباره حسين (ع) شعرى بسرايد و بگريد و با آن بگرياند مگر آن كه خداوند، بهشت را بر او واجب مى‏كند و او را مى‏آمرزد. (رجال شيخ طوسى، ص۲۸۹)

* سرودن براى اهل‌بيت (ع)

قال الصادق (ع): من قال فينا بيت شعر بنى الله له بيتا فى الجنة.
امام صادق (ع) فرمود: هر كس در راه ما و براى ما يك بيت شعر بسرايد، خداوند براى او خانه‏اى در بهشت، بنا مى‏كند. (وسائل الشيعه،ج ۱۰، ص۴۶۷)

* اصحاب مدح و مرثيه

قال الصادق (ع): الحمد لله الذى جعل فى الناس من يفد الينا و يمدحنا و يرثى لنا.
امام صادق (ع) فرمود: خدا را سپاس كه در ميان مردم، كسانى را قرار داد كه به سوى ما مى‏آيند و بر ما وارد مى‏شوند و ما را مدح و مرثيه مى‏گويند. (وسائل الشيعه، ج ۱۰، ص۴۶۹)

* شعرخوانى در ايام عزا

قال الرضا (ع): يا دعبل! احب ان تنشدنى شعرا فان هذه الايام حزن كانت علينا اهل البيت (ع).
امام رضا (ع) به دعبل (شاعر اهل بيت) فرمود: اى دعبل! دوست دارم كه برايم شعرى بسرايى و بخوانى، چرا كه اين روزها (ايام عاشورا) روز اندوه و غمى است كه بر ما خاندان رفته است. (جامع احاديث الشيعه، ج ۱۲، ص۵۶۷)
* مرثيه، نصرت اهل بيت (ع)
عن الرضا (ع): يا دعبل! ارث الحسين (ع) فانت ناصرنا و مادحنا ما دمت حيا فلا تقصر عن نصرنا ما استطعت.
امام رضا (ع) فرمود: اى دعبل! براى حسين بن على (ع) مرثيه بگو، تو تا زنده‏اى، ياور و ستايشگر مايى، تا مى‏توانى، از يارى ما كوتاهى مكن. (جامع احاديث الشيعه،ج ۱۲، ص۵۶۷)

* شيعيان همراه و همدل با ائمه

قال على (ع): ان الله…اختار لنا شيعة ينصروننا و يفرحون بفرحنا و يحزنون لحزننا.
على (ع) فرمود: خداوند براى ما، شيعيان و پيروانى برگزيده است كه ما را يارى مى‏كنند، با خوشحالى ما خوشحال مى‏شوند و در اندوه و غم ما، محزون مى‏گردند. (غررالحكم،ج ۱، ص۲۳۵)
* كشته اشك
قال الحسين (ع): انا قتيل العبرة لا يذكرنى مؤمن الا بكى.
حسين بن على (ع) فرمود: من كشته اشكم. هيچ مؤمنى مرا ياد نمى‏كند مگر آن كه ـ به خاطر مصيبتهايمـ گريه مى‏كند. (بحارالانوار، ج ۴۴، ص۲۷۹)

* يك قطره اشك

قال الحسين (ع): من دمعت عيناه فينا قطرة بوأه الله عز و جل الجنة.
حسين بن على (ع) فرمود: چشمان هر كس كه در مصيبتهاى ما قطره‏اى اشك بريزد، خداوند او را در بهشت جاى مى‏دهد. (احقاق الحق، ج ۵، ص۵۲۳)
قوع آثار آن در پيدايش انقلاب اسلامي و پيروزي آن بهترين گواه اين مدعاست.

بی حسین بن علی احساس پیری می کنم

نی که پیری بلکه احساس حقیری می کنم

گفت سائل از چه رو محکم به سینه می زنی؟

گفتم از آینه ی دل گردگیری می کنم

عزاداریتان قبول، التماس دعا

 عالم محرم است  سلامُ علی الحسین
این ذکر عالم است سلامُ علی الحسین

این جمله واجب است بگوییم و بشنویم
هرجا که پرچم است سلامُ علی الحسین

بعد از خدا و قبله سوال درون قبر
تنها همین دم است سلامُ علی الحسین

هر ثانیه اگر چه بگوییم این سلام
نه؛ بازهم کم است سلامُ علی الحسین

هم ذکر فاطمه است سلام علی الغریب
هم ذکر خاتم است سلامُ علی الحسین

بر زخم های پیکر آقای تشنگان
این ذکر مرهم است سلامُ علی الحسین

هر کس ز بهترین دم عالم سوال کرد
گویید این دم است سلامُ علی الحسین

واجب شده است در همه جا شعر محتشم
باز این چه ماتم است سلامُ علی الحسین

هرکس شده است محرم حق هر کسی که هست
مدیون این دم است سلامُ علی الحسین

وقتی خدا نوشته به عرشش غم تو پس
این اسم اعظم است سلامُ علی الحسین?

حجت الاسلام حیدر همتی مدیر مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا (ع)، در گفتگو با خبرنگار مهر، با توجه به شرایط کنونی شیوع کرونا به بررسی چالش‌های پیش روی هیئات و مجالس عزاداری محرم پرداخت و اظهار کرد: یکی از مسائلی که امروزه به‌نوعی دین و الهیات را با چالش روبرو کرده مسأله کرونا است که ابعاد مختلفی از مسائل اعتقادی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را درگیر کرده است.

وی افزود: در حوزه شیعه ابتدا چالش زیارت و توسل و ورود به حرم اهل‌بیت (ع) چالش‌هایی را در فضای دینی به وجود آورد، با نزدیک شدن به ماه محرم که به‌نوعی با اعتقادات شیعی گره‌خورده و در طول تاریخ به‌نوعی هویت‌ساز شیعه بوده است؛ نسبت کرونا با ماه محرم چالش‌های جدیدی را آغاز و پرسش‌های مختلفی را در این قضیه به وجود آورده است.

حجت الاسلام همتی درباره نسبت کرونا با ماه محرم، عنوان کرد: اگر بخواهیم نسبت کرونا را با ماه محرم در نظر بگیرم در سه مقوله قابل‌بحث است، نخست مربوط به اصل عزاداری می‌شود و دیگر شیوه عزاداری و در آخر نمادهای عزاداری را در برمی‌گیرد.

مدیر مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا (ع) ادامه داد: گاهی در بحث نمادهای عزاداری گرفتار مغالطه می‌شویم؛ یعنی نمادهایی که در طول تاریخ برای عزاداری به وجود آمده را یک اصل مسلم فرض می‌کنیم درحالی‌که بروز و ظهور حزن، غم و شادی در فرهنگ‌های مختلف متفاوت است. به همین خاطر شرایط اجتماعی هم می‌تواند نمادها را متفاوت کند.

وی در ادامه بیان کرد: اصل عزاداری در چهار مرحله قلبی، لسانی، فردی و اجتماعی می‌تواند ظهور و بروز پیدا کند، بر همین اساس مسأله کرونا نمی‌تواند ما را در اصل عزاداری دچار مشکل کند.

حجت الاسلام همتی اضافه کرد: بروز قلبی، لسانی و فعل فردی که سر جای خود بوده و چیزی که باقی می‌ماند بروز اجتماعی است که بروز اجتماعی نیز با نمادسازی‌های جدید و مطابق با شرایط و اقتضائات اجتماعی قابل بیان خواهد بود، لذا بعضی افراد بعضاً مطرح می‌کنند که جلوی عزاداری‌ها گرفته‌شده و یا تعارض بین عزاداری و مسائل بهداشتی را در نظر می‌گیرند، این اشتباه است.

وی افزود: یک قسمت عزاداری حب و بخش دیگرش برائت است، حُب مراحل قلبی، زبانی، بروز فردی و اجتماعی دارد که سه مرحله نخست هیچ چالشی با کرونا ندارد و تنها بروز اجتماعی است که در بروز اجتماعی نیز می‌تواند با نمادسازی‌های جدید و مطابق با شرایط اجتماعی این بروز اجتماعی را بیان کرد.

حجت الاسلام همتی درباره نمادسازی، عنوان کرد: درباره نمادسازی نیز کسانی که اهل فرهنگ و بحث‌های روانشناسی اجتماعی هستند پیشنهادهای خوبی در این قضیه از نصب پرچم گرفته تا پخش صوت عزاداری از بلندگوهای منازل و مساجد ارائه کردند، موضوعات مختلفی که می‌توان بروز اجتماعی قضیه را هم حل کرد.

ضرورت عبور از ظاهرگرایی و نمادها برای رسیدن به باطن عزاداری اباعبدالله الحسین (ع)

مدیر مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا (ع) تأکید کرد: مشکلی که در این قضیه وجود دارد این است که معمولاً بعضی از نمادها جز اصول اعتقادی دین فرض شده برای همین گذر کردن از این ساختارها سخت و دشوار است، اتفاقاً با نگاه مثبت به این قضیه می‌توان از ظاهرگرایی و نمادها عبور کرد و به باطن عزاداری رسید.

وی افزود: نمادسازی هم مطابق با شهرها و فرهنگ‌های مختلف قابل پیش‌بینی و پیشنهاد است که مسأله پیچیده‌ای هم نیست. فقط باید اهل فرهنگ در شهرهای مختلف کنار هم بنشینند و مطابق با فرهنگ بومی، قومی و ملی هر استانی نمادهایی را برای بروز اجتماعی عزاداری تعریف کنند.

حجت الاسلام همتی با تأکید بر اینکه تهدیدها باید به فرصت تبدیل شود، گفت: در سال‌های اخیر متأسفانه هیأت‌های عزاداری با آسیب‌هایی مواجه شده است این ایام فرصتی است برای بازخوانی و آسیب‌شناسی کارکرد هیئت‌ها و تحلیل مفاهیم و محتواهایی که در سالیان اخیر تولیدشده است. این فرصت می‌تواند فرصتی برای تقویت نگاه عقلانی در کنار احساسات باشد. عمق‌بخشی به عزاداری‌ها با راه‌اندازی گروه‌های مطالعاتی می‌تواند تأمین‌کننده این هدف به شمار آید.

مدیر مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا (ع) در پایان خاطرنشان کرد: فرصت دیگری که می‌توان از آن استفاده کرد بازتعریف نذورات است. امروزه بیشتر نذرها معطوف به غذا و آن هم در حیطه مخاطبین خاص است که گاه در ایام نزدیک به عاشورا با تورم نذری‌ها از نوع غذا مواجه هستیم. شرایط کرونایی فرصتی برای بازتعریف نگاه ما به کارکرد نذری‌ها نیز به شمار می‌رود.

حوزه خبرگزاری مهر

کد خبر 4996620