دنیای‌‌اقتصاد - محمدسعید نادری : با افزایش چشمگیر صادرات نفت روسیه به چین، چند نفتکش ایرانی به جای بنادر این کشور، در نزدیکی سنگاپور روی دریا لنگر انداختند و منتظر مشتری هستند. گزارش رویترز و داده‌های ورتکسا و کپلر نشان می‌دهد روس‌ها بازارهای جدیدی در آسیا را زیرذره‌بین برده و صادرات خود را به کشورهای چین، هند و امارات که به‌صورت سنتی مقصد محموله‌های نفتی ایران بوده‌اند، افزایش داد‌ه‌اند.

تحریم و فشار بر بازار نفت روسیه توسط کشورهای غربی، باعث شده مسکو بازارهای آسیایی را بیش از گذشته زیر ذره‌‌‌بین قرار دهد و حالا محموله‌‌‌های صادراتی این کشور به سوی این بازارها و بالاخص چین روانه می‌‌‌شوند. طبق گزارش خبرگزاری رویترز، صادرات نفت خام ایران به چین از زمان آغاز جنگ اوکراین کاهش یافته است، زیرا پکن بشکه‌‌‌های نفت روسی با تخفیف‌‌‌های بالا را ترجیح می‌دهد. طبق داده‌‌‌های رصد نفتکش‌‌‌ها، در حال حاضر با رو آوردن چینی‌‌‌ها به نفت روسی، چندین میلیون بشکه نفت ایران در نفتکش‌‌‌های آسیایی در نزدیکی سنگاپور ذخیره شده و در جست‌وجوی خریدار هستند. منابعی که با رویترز صحبت کرده‌‌‌اند همچنین به مزیت‌‌‌های نفت روسیه نسبت به نفت تحریمی ایران اشاره کرده‌‌‌ و گفته‌‌‌اند که پالایشگران چینی نفت ارزان‌‌‌تر روسیه را به محموله‌‌‌های صادراتی ایران ترجیح می‌دهند. در این میان گفته شده که در هفته جاری چین برای ذخایر استراتژیک خود یک محموله ۲‌میلیون‌بشکه‌ای نفت خام ایرانی دریافت خواهد کرد، اما همزمان خبرگزاری بلومبرگ می‌‌‌گوید که دولت چین و دولت روسیه در حال مذاکره برای خرید نفت ارزان روسی توسط چین هستند تا پکن با مازاد نفت ارزان روس‌‌‌ها ذخایر بسیار عظیم استراتژیک خود را پر کند. داده‌‌‌ها همچنین نشان می‌دهند که امارات و هند، دو مشتری همیشگی نفت و فرآورده‌‌‌های نفتی ایران در دوران پیش از تحریم‌‌‌ها نیز به صورت گسترده از روسیه نفت و مازوت خریداری می‌کنند.

# افزایش محموله‌های نفت ایران در دریا
تحریم‌‌‌های آمریکا و اروپا به دلیل جنگ روسیه و اوکراین، نفت خام روسی را بیشتر به سمت شرق سوق داده است. جایی که چین میزان خرید خود از روس‌‌‌ها را افزایش داده و از طرف دیگر، تقاضا برای نفت ایران و ونزوئلا را که هر دوی این کشورها هم تحت تحریم غرب هستند کاهش داده است. داده‌‌‌های کشتیرانی نشان می‌‌‌‌دهد که  چند کشتی نفت ایران تا اواسط ماه مه در نزدیکی سنگاپور لنگر انداخته بودند. رویترز به نقل از منابع تجاری و کشتیرانی نوشته است که برخی از این نفتکش‌‌‌ها از ماه فوریه در نزدیکی سنگاپور لنگر انداخته‌‌‌اند؛ اما میزان ذخیره‌‌‌سازی دریایی نفت ایران در آن منطقه اخیرا افزایش یافته است، زیرا همزمان روسیه نیز محموله نفت بیشتری به چین ارسال می‌کند. شرکت کپلر اعلام کرده است که تخمین می‌‌‌زند مقدار نفت ایران در ذخایر شناور نزدیک سنگاپور از ۲۲ میلیون بشکه در اوایل ماه آوریل به ۳۷ میلیون بشکه در اواسط ماه مه افزایش یافته است. امری که به روشنی نشان می‌دهد آمار اخیر اوپک درباره تولید نفت ایران، لزوما به معنای صادرات بخش اعظم آن به چین نیست. از زمان آغاز جنگ در ماه فوریه، ایالات متحده واردات نفت روسیه را به سرعت ممنوع کرد؛ در‌حالی‌که اتحادیه اروپا در حال بررسی یک تحریم مرحله‌‌‌ای است که محموله‌‌‌های نفت روسیه را بیش از پیش به سمت شرق آسیا سوق می‌دهد.

حمید حسینی، عضو هیات‌مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌‌‌های نفت، گاز و پتروشیمی به خبرگزاری رویترز گفته است: «روسیه می‌تواند تقریبا نیمی از صادرات خود را روانه جنوب شرق آسیا و به‌ویژه چین کند. این یک تهدید بالقوه بزرگ برای صادرات نفت خام ایران است.» صنعت نفت ایران که سال‌هاست تحت تحریم‌‌‌های آمریکا بوده برای تجارت در سطح بین‌المللی با مشکلات بی‌‌‌شماری روبه‌‌‌رو است و مدت‌‌‌هاست که به واردات نفت چین به عنوان بازار مهم فروش طلای سیاه خود متکی بوده است. داده‌‌‌ها و محاسبات شرکت‌ها نشان می‌دهد که ایران در ماه مارس بین ۷۰۰ تا ۹۰۰‌هزار بشکه در روز نفت به چین فروخته است. اما به گفته ایمان ناصری، مدیر بخش خاورمیانه شرکت مشاوره نفت و گاز FGE، تخمین زده می‌شود که صادرات نفتی ایران به چین در ماه آوریل ۲۰۰‌هزار تا ۲۵۰‌هزار بشکه در روز کاهش داشته باشد که به معنای افتی معادل یک‌چهارم یا یک‌سوم صادرات ایران به چین است.

 تجارت نفتی تحت تحریم‌‌‌ها
همایون فلکشاهی، تحلیلگر ارشد شرکت کپلر، نیز به رویترز گفته است که چین حالا به صورت آشکار محموله‌‌‌های نفت اورال روسی بیشتری می‌‌‌خرد و با وجود افت واردات چینی‌‌‌ها، صادرات شاخص نفتی اورال به این کشور بیش از ۳ برابر شده است. چین که اخیرا به دلیل محدودیت‌ها و قرنطینه‌‌‌های کووید-۱۹  شاهد کاهش واردات کلی نفت خام خود بوده است، همچنان بزرگ‌ترین خریدار شاخص نفتی اسپو بلند (ESPO Blend) روسیه است. سه منبع همچنین به رویترز گفته‌‌‌اند که ایران و روسیه در هفته‌‌‌های اخیر برای گفت‌‌‌وگو درباره نحوه تجارت نفت تحت تحریم‌‌‌ها از نزدیک با یکدیگر در تماس بوده‌‌‌اند. یک منبع گفته است که طرف روسی می‌‌‌خواهد بداند ایران چگونه حمل‌ونقل، تجارت و مسائل بانکی را مدیریت می‌کند و همچنین دو طرف درباره ایجاد شرکت‌ها، بانک‌ها و صندوق‌های مشترک بحث کرده‌‌‌اند. یکی دیگر از این منابع نیز گفته است که مذاکرات بیشتری در سفر هفته آینده الکساندر نواک، معاون نخست‌وزیر روسیه به ایران برنامه‌‌‌ریزی شده است. نواک وزیر انرژی سابق روسیه است و کلیدی‌‌‌ترین چهره روسی در بخش نفت و گاز این کشور است.  با این حال، گفت‌‌‌وگوها، رقابت بر سر یافتن خریداران برای نفت خام اورال روسیه و نفت معمولا سنگین‌‌‌تر ایران را کمتر نکرده است.

گفتنی است که نفت ایران حاوی میزان گوگرد بالاتری است که این امر باعث افزایش هزینه‌‌‌‌‌‌های پالایش آن نسبت به نفت روسیه می‌شود. یکی از تاجران یک پالایشگاه چینی به خبرگزاری رویترز در این‌باره گفته است: « گریدهای نفت روسی کیفیت بهتر و قیمت‌های پایین‌‌‌تری دارند. فروشندگان نفت ایران در این شرایط تحت فشار شدیدی قرار دارند.» این تاجر همچنین گفت که نفت اورال تحویلی به چین با تخفیف ۹ دلار در هر بشکه نسبت به برنت برای تحویل در ماه ژوئن فروخته می‌شود؛ بنابراین، بشکه‌‌‌های نفت خام ایران باید با تخفیف بیشتری برای رقابت‌‌‌پذیری عرضه می‌‌‌شد. همچنین یک معامله‌‌‌گر اروپایی نیز با اشاره به تحریم‌‌‌های آمریکا علیه صادرات نفت ایران گفت: «شما می‌توانید به طور کاملا قانونی نفت روسیه را با تخفیف خریداری کنید. اما نفت ایرانی همچنان تحت تحریم‌ها قرار دارد و طبیعی است که مشتریان به سراغ گزینه‌‌‌ ساده‌‌‌تر می‌‌‌روند.»

 برنامه پکن برای ذخایر استراتژیک نفتی
خبرگزاری رویترز همچنین در گزارشی جداگانه با استناد به داده‌‌‌های ردیابی نفتکش شرکت ورتکسا آنالیتیکس(Vortexa Analytics)  گفته است که چین قرار است حدود ۲ میلیون بشکه نفت از ایران دریافت کند. البته این نفت برای استفاده پالایشگران چینی نخواهد بود و قرار است اواخر هفته جاری در جنوب چین تخلیه و به ذخایر استراتژیک نفتی این کشور پمپاژ شود. گفتنی است که این سومین محموله بزرگ نفت ایران به مقصد چین از ماه دسامبر است. گزارش‌‌‌ها می‌‌‌گویند که یک نفتکش متعلق به شرکت ملی نفتکش ایران در حال انتقال نفت است که نشان می‌دهد احتمالا این محموله به طور رسمی به عنوان خرید نفت خام ایران توسط چین ثبت شود. با این حال، خبرگزاری بلومبرگ در گزارشی گفته است که چین به دنبال پر کردن ذخایر استراتژیک نفت خام خود با نفت ارزان روسی است که نشان می‌دهد پکن به دنبال تقویت روابط انرژی خود با روسیه در آستانه تحریم نفتی مسکو توسط اتحادیه اروپاست. گفته می‌شود پکن و مسکو در سطح دولتی در حال مذاکره برای عرضه مازاد نفت ارزان روسیه به چین برای پر کردن ذخایر استراتژیک وسیع این کشور هستند.

 پوشش خلاء بازار هند و امارات توسط روسیه
رویترز همچنین می‌‌‌گوید که نفت و محصولات پالایشی روسیه به بازارهای دیگر و به‌ویژه هند و امارات متحده عربی سرازیر شده است. واردات نفت کوره (مازوت) روسیه در مرکز ذخیره‌‌‌سازی فجیره امارات قرار است به حدود ۵/ ۲ میلیون بشکه در روز افزایش یابد که حدود ۱۲۵‌درصد بیشتر از سطح ماه آوریل است. لازم به ذکر است که امارات در شرایطی واردات نفت کوره از روسیه را افزایش داده که در گذشته محموله‌‌‌های نفت کوره ایران به بندر فجیره، یکی از شریان‌‌‌های مهم صادرات فرآورده ایران چه در زمان تحریم و چه در دوران بدون تحریم، صادر می‌شده است.  اماراتی‌‌‌ها تا پیش از توافق برجام در سال ۲۰۱۶، در اوج تحریم‌‌‌های نفتی اوباما علیه ایران نیز به خرید نفت کوره از ایران ادامه می‌‌‌دادند و این روند تا سال‌های اخیر نیز ادامه پیدا کرد. اماراتی‌‌‌ها پس از خروج ترامپ از توافق برجام نیز به خرید مازوت از ایران ادامه دادند، اما این رقم به تدریج در سال‌های اخیر کاهش پیدا کرد و در حالی که گفته می‌‌‌شد ایران در گذشته میلیاردها لیتر نفت کوره به فجیره می‌‌‌فرستاده این رقم کاهش یافته است.

در واقع، شرکت ورتکسا می‌‌‌گوید ایران در سال ۲۰۱۷ روزانه ۲۴۰‌هزار بشکه نفت کوره به امارات می‌‌‌فرستاده، اما این رقم در سال ۲۰۲۱  کاهش یافته است. حالا با کاهش خرید از ایران و رو آوردن به مازوت روسی، شرایط برای صادرات این فرآورده نفتی ایرانی سخت‌‌‌تر از گذشته خواهد بود و شاید حتی در صورت لغو تحریم‌‌‌ها نیز بازار عظیم امارات از دست ایران خارج شده باشد.  کیفیت بالاتر نفت کوره روسیه از نظر قوانین نظارت دریایی و زیست‌محیطی برخلاف مازوت ایرانی برای مشتریان کارآمد است و همچنین هزینه‌‌‌های جانبی برای گوگردزدایی مجدد و متناسب‌سازی آن با استانداردهای بین‌المللی ندارد. در همین حال، صادرات نفت خام روسیه به هند نیز افزایش یافته است. شرکت کپلر می‌‌‌گوید که هند تا اوایل ژوئن بیش از ۳۰ میلیون بشکه نفت خام روسی را که در ۳ ماه گذشته وارد کرده تحویل خواهد گرفت که بیش از ۲ برابر حجم کل واردات این کشور از روسیه طی سال ۲۰۲۱ است. گفتنی است که هند همواره یکی از مشتریان کلیدی نفت ایران بوده و در ماه‌‌‌ها و سال‌های اخیر بارها خواهان لغو تحریم نفتی و خرید طلای سیاه از ایران شده بود؛ اما حالا با تغییر زمین بازی نفتی روسیه و شیفت محموله‌‌‌های صادراتی این کشور از اروپا به بازارهای آسیایی، در صورت لغو تحریم‌‌‌ها هم کار برای بازپس‌گیری سهم بازار ایران در هند بسیار دشوار خواهد بود.